Tunnelvisie
Herkomst
Tunnelvisie
Een verhaal over 2 spaarvarkens, foute aannames en de kracht/zwakte van AI
In augustus 2025 kocht ik een spaarvarken met de inscriptie "Salvetti, Bourtzwiller Haut-Rhin". De verkoopster associeerde dit spaarvarken met een foto van slagerij Salvetti. Ik had in 2008 ook al een soortgelijke op de Franse eBay gekocht, en die gearchiveerd met Salvetti als maker. Niets aan de hand dus. Het 2e spaarvarken van Salvetti had ik ook kunnen archiveren met Salvetti als maker. De foto die er bij gepubliceerd werd zette mij op het verkeerde been.
Het Salvetti spaarvarken dat ik in augustus 2025 kocht. Het 2e in deze mini-serie. Uiteindelijk niet van een slager! Periode 1928-1940. Lengte 13 cm.
De foto van Boucherie Salvetti - Fortuné, waardoor ik op het verkeerde been werd gezet qua herkomst van mijn Salvetti spaarvarkens.
De misleidende eerste indruk
Het verhaal leek erg plausibel. Een gepatineerd gipsen spaarvarken met inscriptie Salvetti - dat hoort toch bij een slager? Als promotieartikel? Ik heb er wel meer die echt aan slagers zijn toegeschreven. Deze slager heette Salvetti, wat werd ondersteund door een foto van "Boucherie Moderne Salvetti Fortuné". Alleen bleek die in een andere plaats te staan: Beausoleil (departement Alpes-Maritimes), 3 Avenue du Berceau. Geen probleem, dacht ik, misschien was er een groep Salvetti-slagers? Maar na lang zoeken vond ik geen enkele bevestiging. In 2008 heb ik bij het eerste Salvetti spaarvarken de herkomst niet verder onderzocht. Had ik nu ook kunnen doen en beide exemplaren aan Slager Salvetti kunnen toeschrijven, maar dit vond ik te makkelijk, zeker nu we AI hebben. Dus schakelde ik ChatGPT 5.0 in. Het werd het begin van een klassiek geval van "tunnelvisie", waarbij ik ChatGPT op het verkeerde spoor zette: Dat van die slagerij(groep) Salvetti.
Het Salvetti spaarvarken, dat ik in 2008 via eBay.fr kocht. Periode 1928-1940. Lengte 13 cm.
De doorbraak
Na uitgebreid zoeken naar de slagerij(groep) Salvetti In Bourtzwiller, zonder resultaat en (achteraf) foute hits, kwam ChatGPT met twee plausibele verklaringen:
- Salvetti als maker/atelier: Salvetti was de maker of het atelier dat allerlei gegoten plaster/metaal-imitatie voorwerpen produceerde en verkocht aan winkeliers (zoals slagers). Het spaarvarken zou dan reclamemateriaal kunnen zijn, maar met de naam van de maker erin gegraveerd.
- Salvetti als lokale 'middenstander': Salvetti (mogelijk T. Salvetti) was wel degelijk een lokale 'middenstander' (zoals slager) die eigen promotiemateriaal liet maken en daarom zijn naam en plaats liet graveren.
We kozen voor optie 1 en zochten verder naar "Salvetti Bourtzwiller" niet meer als slager, maar als atelier. ChatGPT ging gericht zoeken in veiling- en verkooparchieven en vond enkele objecten gesigneerd "Salvetti - Bourtzwiller". Dit ondersteunde mijn nieuwe invalshoek en maakte het aannemelijk dat mijn spaarvarken door een lokale maker was gemaakt of door een atelier dat zijn naam op voorwerpen zette. Salvetti in dit geval. ChatGPT vond voorbeelden van andere voorwerpen van gepatineerd gips, allemaal verschillend van mijn 2 spaarvarkens.
Voorbeelden met inscripties van werk van Atelier T. Salvetti.
De datering
Behalve afbeeldingen van het werk van Salvetti was er niets te vinden over zijn atelier. We moesten daarom een bijzondere aanpak hanteren: "wanneer bestond deze plaats?" Dat zou vele eeuwen kunnen zijn geweest, maar hier hadden we geluk. Bourtzwiller werd in 1928 een zelfstandige gemeente en in 1947 bij Mulhouse gevoegd. Maar: Tijdens de Duitse bezetting (1940-1945) werd Bourzwiller verduitst tot Bürzweiler. En Haut Rhin werd Oberelsass. Het consequent gebruik van de plaatsnaam "Bourtzwiller (Haut-Rhin)" op de sokkel dateert de periode dus tussen 1928-1940.
Andere T. Salvetti merken
Naast T. Salvetti Bourtzwiller - feitelijk de enige van belang voor mijn spaarvarkens - vonden we nog meer:
- Salvetti Mulhouse (werk van na 1948): Met inscripties als "T. Salvetti Bourtzwiller près Mulhouse", "T. Salvetti Bourtzwiller-Mulhouse" (1945-1948?) en "T. Salvetti Mulhouse" (na 1948). Dezelfde T. Salvetti? Ja, zelfs op dezelfde plek. Bourtzwiller was altijd al gelinkt aan Mulhouse, werd in 1928 zelfstandig en een wijk van Mulhouse in 1948. Die wijk heet nog steeds Bourtzwiller.
- T. Salvetti Pfastatt (jaren 1950 e.v.): Dezelfde Salvetti, maar het atelier was verhuisd naar een groter pand. Pfastatt maakt deel uit van het arrondissement Mulhouse.
'Salvetti Mulhause Haut Rhin Bourtzwiller" (Mulhause hier op z'n Duits!); 'T. Salvettie Mulhouse Pfastatt' (2x) en 'T. Salvetti Pfastatt'.
Mijn conclusies
- Beelden hebben vaak een inscriptie van de maker. Dat wist ik al, maar ik heb een spaarvarken nog nooit eerder met een beeld of sculptuur geassocieerd.
- Deze 2 spaarvarkens konden geen promotie-items zijn - dit bleek (achteraf ook logisch) doordat de inscriptie van Salvetti op de achterkant staat.
- Beelden met de inscriptie "T. Salvetti, Bourtzwiller Haut-Rhin" zijn zeldzaam. Er zijn veel meer te vinden van "T. Salvetti Bourtzwiller près Mulhouse", "T. Salvetti Mulhouse" en heel veel van "T. Salvetti Pfastatt".
Een kanttekening bij AI
Los van de zoektocht waarvoor ik graag ChatGPT inschakelde, vind ik het vervelend dat ChatGPT meegaat met duidelijk foute vooronderstellingen. Dit kun je voorkomen door de prompt (de vraag/opdracht aan een chatbot) duidelijker te stellen, alternatieven te vermelden, of aan te geven dat je fout kunt zitten met je vooronderstelling. Het 'please-gedrag' van ChatGPT is irritant; de chatbot is getraind om vriendelijk en behulpzaam te zijn. Ik had gehoopt dat dit bij versie 5.0 minder zou zijn.
Dit verhaal illustreert perfect hoe tunnelvisie - zowel menselijk als kunstmatig - ons op het verkeerde been kan zetten, maar ook hoe volhardend onderzoek uiteindelijk tot de feiten kan leiden. Neem de disclaimer dus serieu: ".De chatbot kan fouten maken. Controleer belangrijke informatie".