O ja? Ja!

Varia

Spaarvarkens deugen niet...

"Moderne spaarvarkens hebben een plastic dop in hun buik, zodat je het geld er zonder meer uit kunt halen. Daarmee ontneem je kinderen het dilemma door te moeten sparen of het varken te slachten. Met als onvermijdelijke apotheose het definitieve oordeel, waarbij in een orgie van scherven, poen en opwindende schaamte een geliefde wordt vermoord omwille van het geld en het kind zo voor het eerst kennismaakt met het perfide genot dat schuilt in het kwaad". Aldus Midas Dekkers. Bron: "De koe en de kanarie". Uitgave van Pandora Pockets (1994)

Weetje

Wist je dat een spaarpottenverzamelaar ook wel argyrothecologist genoemd wordt? Nooit van gehoord zeker? Nou dan ben je niet de enige. Het is ook wat gekunsteld. Maar wordt volgens de etymologie als volgt uitgelegd: Een argyrothecologist (meervoud argyrothecologisten) is iemand die spaarpotten verzamelt; een spaarpotten verzamelaar dus. Komt uit het Oud Grieks: άργυρος (árguros) "zilver" +θήκη (thḗkē) "omhulsel, koffer, kistje, etc" + logy (logie): redenatie, leer, de studie van, wetenschap. Afgeleid van het Griekse λόγος = logos, taal, rede.

Overpeinzingen van een spaarvarken

Dit is geen tijd voor een spaarvarken. Het spaarvarken is ouderwets en de collectiebeheerder dus ook? Spaarvarkens worden niet meer gebruikt. Alle geld is digitaal en komt in virtuele spaarpotjes. Niks meer om vast te pakken, niks meer om te tellen. Niks meer om te controleren of leeg te schudden. Nooit meer wachten, gelijk maar geld uitgeven en desnoods lenen. Het spaarvarken zonder gat of dop had ook een duidelijk opvoedkundige taak. Vullen tot hij/ zij vol is. En dan (traditioneel) kapot slaan. Als ware het de slacht van het spaarvarken. Wat je dwingt te wachten tot je het geld hebt om uit te geven in plaats van geld uitgeven dat je niet hebt en dan wachten of je het kan afbetalen. Wat een tijd. Goed dat er verzamelaars zijn die spaarvarkens als erfgoed beschouwen. Dat mag ook wel eens gezegd worden.

In 1950 was het nog heel gewoon dat kinderen hun spaarvarken met spaargeld bij de bank brengen. Hier doen ze dat bij het rijdend bijkantoor van de Spaarbank voor de Stad Amsterdam.

Jong geleerd is oud gedaan. In de jaren 1950 had je nog muntgeld en was het spaarvarken de bank voor kinderen. En zo te zien nog niet zo makkelijk de munt in de gleuf te krijgen.

Marspeinen zeug met 'gebakerde' biggetjes in het Nederlands Bakkerijmuseum te Hattem.

Het marsepeinen spaarvarken is ook tarditie. En is net als het echte spaarvarken symbool voor geluk.

Herkomst van marsepein

De geschiedenis van marsepein is lang en de duidelijke oorsprong ervan wordt betwist. Volgens een legende zou het huidige snoepgoed in 1407 in Lübeck zijn uitgevonden tijdens een hongersnood. De stad had alleen amandelen, suiker en water. Uit noodzaak moesten deze ingrediënten worden gebruikt om brood te maken – de 'mythische' geboorte van marsepein. Hetzelfde verhaal wordt ook verteld over de stad Königsberg, waar ook de huidige beroemde marsepein vandaan komt. Het is staat eigenlijk wel vast dat het mengsel van amandelen, suiker en rozenwater eeuwen eerder in het Oosten werd uitgevonden. De techniek om amandelen fijn te malen en ze met suiker te mengen verspreidde zich naar het Midden-Oosten en Europa tijdens de middeleeuwen. In de Arabische wereld stond deze lekkernij bekend als "mauthabin", en het was populair onder edelen en welgestelde mensen. Tijdens de Kruistochten in de 11e tot 13e eeuw kwamen Europeanen in aanraking met marsepein in het Midden-Oosten. Ze namen deze zoete lekkernij mee terug naar Europa, waar het vooral populair werd bij de adel en royalty.

Er is door deskundigen al heel wat afgefilosofeerd over de herkomst van het woord ’marsepein’. Dat het achtervoegsel ‘pein’ via ‘pain’ te herleiden is tot het Latijnse ‘panus’ voor brood is redelijk aanvaard. Over het eerste deel echter, ‘marse’, lopen de meningen ver uiteen. Sommigen zien de herkomst in de stad Marseille (pain de Marseille). Anderen denken dat de Italiaan Marso als ontdekker van deze lekkernij geëerd mag worden. Een veelgehoorde verwijzing gaat richting de Romeinse oorlogsgod Mars (marci panis = brood van de god Mars). Weer anderen menen dat het komt van het Arabische ‘maulhaban”, zittende koning. Moorse bakkers in Spanje gebruikten namelijk een geldstuk waarop een vorst op zijn troon zat om hun marsepein te stempelen.

In Nederland kwam marsepein in de 17e eeuw in zwang en werden marsepeinen figuurtjes (vaak varkentjes) rond Sinterklaas als een soort van valentijnscadeautjes door jongens aan meisjes gegeven. En waarom in de vorm van een varkentje of spaarvarken? Het roze varken was en is populair omdat het staat symbool voor geluk en voorspoed, of het nu is om geld in te sparen of om op te eten.

Het spaarvarken raakt in onbruik, maar niet uit beeld.

Gaat het spaarvarken uit beeld verdwijnen? Het antwoord op deze vraag is tweeledig. 1. Als “spaarmedium” waarschijnlijk wel omdat het contante geld en in het bijzonder het muntgeld langzamerhand verdrongen wordt door digitaal geld. 2. Als beeld niet. Want overal waar het in publicatie gaat om geld of sparen of betalen verschijnt het spaarvarken als symbool. Waarom? Omdat iedereen dat snapt. In die zin zal het spaarvarken nog lang blijven bestaan. Een recent voorbeeld zie je als illustratie. Deze is uit een artikel op de Economiepagina van het Algemeen Dagblad van 12 januari 2022. De illustratie is met toestemming van de beeldredacteur van het AD gepubliceerd en is van de hand van Eric Elich. De cartoon is gebaseerd op het artikel “Ook tijdens de coronacrisis worden de rijken steeds rijker”.

Geld uit een spaarvarken zonder te breken?

Nadeel (??) van de ouderwetse soort spaarvarkens is dat er geen dop onder zit. Wat tegelijk het voordeel is: immers je spaart, ook omdat het lastig is de munten eruit te krijgen. Munten inderdaad. Stop liever geen papiergeld in een ouderwets spaarvarken, dat krijg je er erg moeilijk weer uit. Voor de munten pak je een breed mes, of nog liever een taartmes en steek dat in de geldgleuf. Hou het spaarvarken een beetje schuin op de kop, zo dat je kan zien wat er uit de geldgleuf komt. De bedoeling is nu dat de munten over het blad van het mes naar beneden schuiven. Uit het spaarvarken dus. Het is een langdurig karwei, met wel de moeite waard.

Wat is je spaarvarken waard?

Bij programma’s als bijvoorbeeld ‘Kunst & Kitsch’ of de ‘Antique Road show’ en ‘Flog it’ onderzoeken experts de aangeboden voorwerpen op historische context, artistieke waarde, herkomst, etc. En ze geven uiteindelijk ook een schatting van de waarde (Flog-it doet dat nog het beste). Een expert kan bij taxatie de handelswaarde/ verkoopwaarde van het voorwerp noemen of de verzekeringswaarde/ vervangingswaarde onderzoeken. De handelswaarde stemt overeen met de prijs die men op een bepaald moment zou krijgen voor de verkoop van het spaarvarken terwijl de verzekeringswaarde eerder overeenstemt met wat men zou moeten betalen om een vergelijkbaar spaarvarken te kopen onder normale koopvoorwaarden. Bij deze (en andere) programma’s wordt doorgaans de verzekeringswaarde genoemd omdat dit het publiek ‘genoegen doet’. Maar die heeft met de waarde voor de onmiddellijke verkoop niets uitstaande. Die blijkt bijna altijd vele malen lager en is gewoon een kwestie van vraag en aanbod. Wat een tegenvaller is na de aanvankelijke euforie. “Je dacht met je antieke spaarvarken binnen te lopen, maar de werkelijkheid valt bitter tegen.”

Eugène Labiche (1815-1888) "Das Sparschwein". Alles zeggende cartoon met een spaarvarken als basis.

In de jaren 1950 (en ook daarna) werd het spaarvarken overal ingezet als het om zuinigheid ging. In het midden luciferdoosjes.